Colour markings of German aircraft gun ammunition 1939-1945

or

And now paint it stripy!

As we were already dealing with colour markings of German aircraft bombs of the WW2, as well heavy Flak ammunition (in Polish only), it's probably time for another assortment of Luftwaffe ammunition, namely projectiles for aircraft guns - cannons and heavy machine guns.

Situation is generally similar to the Flak ammunition here - the whole projectile is painted with a colour corresponding to its type, but - as opposed to anti-aircraft shells - there are many additional markings in form of colour rings, denoting additional features of the ammunition.

Also, general colour scheme of aircraft gun projectiles looked like this:

• High explosive (Sprgr.) - yellow;
  
• Incendiary (Brgr.) - blue;
• Armour piercing (Pzgr.) - black;
• Armour piercing composite rigid (H-Pzgr.) - black with a white nose;
  
• Practice (Üb.) - gray.
  

It also has to be noted here that nose colour of APCR projectiles was described as aluminium in 1942, not white. But more to the point...

It is a little bit more complicated in case of projectiles combining a couple of functions, e.g. armour piercing incendiaries. Their colour scheme was made of basic body colour (e.g. denoting HE or AP projectile) supplemented with a colour ring located in its forward part, just in front of the bourelet, corresponding to the additional function - e.g. incendiary.

• Projectiles with additional explosive effect (e.g. AP with a HE charge) - yellow ring;
• Projectiles with additional incendiary effect (e.g. AP incendiaries) - blue ring.

Additional colour markings, referring to projectile variants, were following:

 

• Projectiles with a day tracer (L'spur) - bright red ring in front of the driving band;
• Projectiles with a night tracer (Gl'spur) - dark red ring in front of the driving band;
• Projectiles with a self-destructor (m. Zerl.) - green ring in the forward part of the body, in front of the bourelet (or at the base of the fuse).

Additional letters coul be painted at the body, at two opposite sides, more precisely describing a variant of the projectile - as M, MX, Ph, E...

So is it simple or complicated? Let's take a look at a couple of examples, for simplicity and uniformity restricted in majority of the cases to the 2 cm calibre - but the same rules applied to all projectiles in calibres from 13 mm to 3,7 cm, while in calibres 5 cm and 7,5 cm, rather exotic in aviation, there were sometimes - for some reason - exceptions. So, in practice it looked like this:

In the drawing above we can see, left to right:

• 2 cm Sprgr. L'spur m. Zerl. - deciphering this complicated but reach in content abbreviation, 2 cm high explosive projectile (Sprgr. - Sprenggranat) with a tracer (L'spur - Lichtspur) and self-destructor (m. Zerl. - mit Zerleger). Appropriately to these functions the projectile is painted yellow (HE) with a green ring in its forward part (self-destructor) and a bright red ring in front of the driving band (tracer). The fuse is in natural metal colour.
• 2 cm M-Gesch. o. Zerl. - demolition projectile (M-Gesch. - Minengeschoss) without a self-destructor (o. Zerl. - ohne Zerleger). Painted yellow overall, with an additional marking of a demolition projectile in form of a black letter M at the body. Such projectiles, literally "mines", had exceptionally thin walls (so thin that sometimes they had to be reinforced with an internal insert under the driving band) and very high HE capacity, what resulted in high explosion force. Projectiles of this type in 2 cm calibre had no tracers due to being maximally filled with an explosive charge - as opposed to bigger ones, even of 3 cm calibre, which already had tracers. The name Minengeschoss was derived from high power demolition projectiles of the 19th century  intended for destroying fortifications - and thus called mine projectiles.
  
• 2 cm M-Gesch. m. Zerl. - demolition projectile, "mine", with a self-destructor. Thus painted yellow with a black letter M and a green ring (self-destructor) at the base of the fuse.
• 2 cm Brgr. L'spur m. Zerl. - incendiary projectile (Brgr. - Brandgranat), with a tracer and a self-destructor. As an incendiary - painted blue overall, with a green ring at the base of the fuse (self-destructor) and a bright red ring in front of the driving band (tracer).
  
• 2 cm Brgr. 44 o. Zerl. - incendiary projectile without a self-destructor - known to us already from the post about the AZ 9501 hydrodynamic fuse. Pure incendiary, without other features - so painted blue overall.
  

What's interesting, the 2 cm Brsprgr. L'spur m. Zerl., a splinter-incendiary projectile (2 cm Brandsprenggranat Lichtspur mit Zerleger) apparently looked exactly the same as the 2 cm Sprgr. L'spur m. Zerl. shown above - for some reason it did not have a blue ring denoting incendiary effect painted at its forward part. But, on the other hand, as opposed to printed manuals of the era, one can encounter photos of preserved yellow 2 cm shells with blue rings - so maybe there was some diversity in this aspect.

Nose fuses were left, as was already mentioned, in natural metal colour, with an exception of the tropical ammunition (Tropenmunition) and the so-called unified ammunition (Einheitsmunition) intended for use in all climate zones - in this case nose fuses (or dummy nose fuses) were painted in the basic projectile body colour, i.e. yellow, blue or grey. Additionally, the neck of the cartridge case and the primer were sealed with red lacquer. Tropical ammunition was additionally marked with letters Tp on the body, white on AP projectiles, black on other types.

•  2 cm Sprgr. L'spur (Tp) m. Zerl. - 2 cm high explosive projectile with a tracer and a self-destructor, known tu us already from the previous drawing, this time in a tropical variant (Tp - Tropenmunition). Carrying standard colours - yellow body (HE projectile), green ring at the base of the fuse (self-destructor) and bright red ring adjacent to the driving band (tracer), additionally it's distinguished with the fuse painted in the basic body colour (yellow in this case) and black letters Tp on the body.
  
• 2 cm Brsprgr. Gl'spur m. Zerl. - 2 cm high explosive incendiary projectile, already mentioned above, with a night tracer (Gl'spur - Glimmspur) burning less brightly than a day tracer and a self-destructor, in the unified variant (Einheitsmunition). The projectile is painted yellow (HE) together with the fuse, marked with a green ring behind the fuse (self-destructor) and a dark red ring in front of the driving band (night tracer). Note - as was already pointed out, incendiary function of this particular projectile is not marked with a blue ring on the body, although one cannot be sure if it was a standard feature. 
• 2 cm Brgr. L'spur m. Zerl. - incendiary projectile with a tracer and a self-destructor, already presented above, here shown in the unified variant (Einheitsmunition). Marking is also similar, painted blue overall just together with the fuse, with a green ring at the base of the fuse (self-destructor) and a bright red ring in front of the driving band (tracer).
  

And now two more interesting pieces of demolition projectiles:

• 2 cm M-Gesch. X m. Zerl. - demolition projectile X with a self-destructor, looking like an absurdally stretched 2 cm M-Gesch. with its rear part (normally hidden inside the case) lenghtened so, that the overall length reached 99.2 mm (as compared with 83.1 mm of a regular demolition projectile), not particularly successful - it seems, its excessive length caused stabilisation problems. As a demolition projectile with a self-destructor (built into the ZZ 1509 fuse), it carried the same colour scheme as the 2 cm M-Gesch. m. Zerl. - yellow overall (HE) with a green ring at the base of the fuse (self-destructor), but this time was distinguished with black letters MX on the body.
• 3 cm M-Brgr. 108 m. Zerl. - something more inriguing at last, a bigger calibre demolition-incendiary projectile (M-Brgr. - Minen-Brandgranat) for the MK 108 El cannon (number 108), with a self-destructor. As such, painted yellow (HE), with its double function indicated by two rings at the base of the fuse - green (self-destructor) and blue (incendiary), plus a black letter M for a demolition projectile. This projectile, intended as an unified ammunition eventually replacing demolition and incendiary projectiles, had pretty complex and interesting internal layout - its forward part (approximately just over a half of its length) was filled with a conventional HE demolition charge, while the rear part housed a kind of a cylindrical incendiary pellet filled with an incendiary composition, with a number of holes in the wall. The ZZ 1589 B impact fuse was combined with a self-destructor, while a VC 70 primer, used e.g. in other 3 cm demolition projectiles, assured delayed fuse action on impact.

And yet a short note on self-destructors (if any were present). Generally two kinds were used - tracer projectiles had self-destructors connected with the tracer element, which after burning out - similarly to a delay train - ignited a self-destruction charge located at the rear of the projectile. In case of projectiles without tracers, the self-destructor was built into the main fuse, which, due to decreasing rotation speed of the projectile in flight, eventually released a spring loaded firing pin, held in place by centrifugal elements, into a percussion primer - as for example in ZZ 1505 or ZZ 1506 fuses. Note, such fuses were designated as ZZ (Zerlegezünder - self-destructing fuse).

Let's deal with armour piercing projectiles now,  rather attractive in appearance due to their contrastive colours.

In the drawing we can see, left to right::

• 2 cm Pzgr. o. Zerl. - armour piercing projectile (Pzgr. - Panzergranat) without a self-destructor. In spite of its "grenade" name, it admittedly had a thick walled body, but without a fuse or a HE charge - filled with pressstoff and closed with a plug at the rear. Thus painted black overall.
  
• 2 cm Pzsprgr. o. Zerl. - armour piercing high explosive projectile (Pzsprgr - Panzersprenggranat) without a self-destructor, it differed from the AP projectile described above with presence of a HE charge with a base fuse - and its explosive feature is marked with a yellow ring (high explosive) at the base of the ogival section of the body.
  
• 2 cm Pzbrgr. (Phosphor) o. Zerl. - armour piercing incediary projectile (Pzbrgr. - Panzerbrandgranat) without a self-destructor, with a charge of phosphorous - as an armour piercing projectile painted back, and its incendiary feature is marked with a blue ring on the body (incendiary projectile) and while letters Ph (Phosphor, phosphorous). What's interesting, it did not have a fuse, it was just filled with phosphorous and closed with a screwed in plug at the rear.
• 2 cm Pzbrgr. (Elektron) o. Zerl. - armour piercing incendiary projectile without a self-destructor, with electron charge - marked, similarly to the predecessor, with a blue ring, but this time with a white letter E (electron) on the body. The projectile had a pretty unusual construction, it was equipped - as an AP - with a JZ 1527 graze fuse, which wasn't a base fuse but was located deep inside, in the forward part of the body; incendiary charge of electron was placed behind the fuse and the body was closed with a plug at the rear end.
  
• 2 cm Pzsprgr. L'spur o. Zerl. - armour piercing projectile with a tracer, without a self-destructor - appropriately marked with a yellow ring in front denoting, as we already know, presence of a HE charge and bright red ring adjacent to the driving band - a tracer.
  
• 2 cm Pzsprgr. Gl'spur m. Zerl. - armour piercing high explosive projectile with a night tracer (Gl'spur - Glimmspur) and a self-destructor. It is marked with two rings at the forward part - yellow (HE charge) and green (self-destructor), as well as a dark red ring in front of the driving band, denoting a night tracer (burning less brightly than a day tracer). Self-destructor was pretty unusual in this case, built into the BdZ 1516 base fuse and coupled with the tracer - after the tracer had burnt out, the primer was shot into the firing pin located in the forward part of the fuse.
  

And now two bigger examples of armour piercing projectiles of 3 cm calibre (additionally, on the left hand side, the 2 cm Pzgr. o. Zerl., already known to us, shown just for size comparison), presenting yet another marking variants.

 

•  3 cm H-Pzgr. L'spur o. Zerl. - armour piercing composite rigid projectile, with an armour piercing core  (H-Pzgr. - Hartkern-Panzergranat) with a tracer, without a self-destructor. Painted traditionally black, with white forward part and a bright red ring in front of the driving band denoting a tracer. The projectile contained inside just an ogival tungsten core, without a HE charge.
  
• 3 cm Pzbrsprgr. L'spur o. Zerl. - a pretty sophisticated combination, armour piercing high explosive incendiary projectile (Pzbrsprgr - Panzerbrandsprenggranat) with a tracer, without a self-destructor. The body colour is black,  typical for an AP,  while both additional functions are marked with two appropriate rings at the forward part - yellow (HE) and blue (incendiary). Plus an usual bright red ring at the rear, denoting a tracer.

And finally at the end - the least interesting in our set practice projectiles, painted - as mentioned above - gray.

 

 

 In the drawing above we can see:

• 2 cm Sprgr. Üb. o. Zerl. - practice high explosive projectile (Sprgr. Üb.- Sprenggranat Übungs) without a self-destructor, made as a single piece body of a size of a complete shell with a fuse, empty inside and closed with a pressed plug at the rear. Painted grey overall, with three longitudinal arrows stamped at the body (spaced evenly 120 degrees apart), specific for blind practice projectiles not containing any explosives and meaning, in case of finding such a fired projectile, it is safe
• 2 cm Sprgr. Üb. L'spur o. Zerl. - practice projectile with a tracer, without a self-destructor. The body is empty inside, closed with a dummy fuse, with a tracer at the rear. Painted gray, with a bright red ring denoting a tracer.  Dummy fuse in natural metal colour.
  
• 2 cm Sprgr. Üb. L'spur m. Zerl. - and this one is a little bit more interesting, a practice projectile with a tracer and a self-destructor. That is, practice and explosive. It was equipped with a self-destructor combined with a tracer, with a small PETN charge at the rear part of the body. Forward part had inert filling and was closed with a dummy fuse - thus explosion was much weaker than a combat HE variant and the projectile had absolutely no impact action. It was painted gray overall and appropriately marked with a green ring at the base of the fuse (self-destructor) and a bright red ring at the rear (tracer). Practice ammuntion of this kind, exploding in the distance of 600-800 m, was intended for use on small training ranges.
  
• 2 cm Pzsprgr. Üb. o. Zerl. - practice armour piercing projectile without a self-destructor. It just differed from a regular 2 cm Pzgr. o. Zerl. with grade of steel, from which the body was made, and was also filled with pressstoff. Painted gray overall.
  

It has to be noted, practice variants of demolition (mine) projectiles, as e.g.  3 cm M-Gesch, L'Spur Üb. o. Zerl., except of being painted in a starndard practice projectile scheme, were also marked with a black letter M, in the same fashion as combat ammunition.

Those Germans were artistic souls. It's even more pretty than heavy Flak ammo, isn't it?

Related posts:

• Colour markings of German bombs 1939-1945 
• Colour markings of German bombs 1939-1945, part 2 (in Polish)
  
• Colour markings of heavy Flak ammunition (in Polish)
• Colour markings of 2 cm Flak ammunition (in Polish)
  

Lilium bulbiferum - historycznie, wojskowo i technicznie

czyli

Lilija w służbie Marsa

W najnowszym numerze 1/2021 poczytnego periodyku Historia Wojsko i Technika ukazał się interesujący artykuł Huberta Michalskiego traktujący o  nader mało znanym i tajemniczym niemieckim pocisku kierowanym lat drugiej wojny światowej - F-25 Feuerlilie, niemiecka rakieta kierowana. Choć tytuł jest cokolwiek, jak się okazuje, mylący, ale to tylko wyszło artykułowi na plus...

Na wstępie przyznać trzeba, że dostępnych materiałów dotyczących przedmiotowej konstrukcji jest jak na lekarstwo, więc stworzenie na ich podstawie sześciostronicowego artykułu jest nie lada wyczynem - tym niemniej przyznać trzeba, że dzieło p. Michalskiego podparte jest dość solidną kwerendą bibliograficzną... No właśnie, tylko gdzie ta bibliografia? Znajdujemy w tekście kilkakrotnie skrócone odwołania bibliograficzne w rodzaju "D. Baker, The Rocket..., ss. 84-85", próżno jednak szukać pełnych danych przywołanej w ten sposób publikacji - oj, zawiodła redakcja, zawiodła... Wykorzystał autor jednak dwa, trzy amerykańskie opracowania wywiadowcze, mające de facto wagę materiałów źródłowych, co pozwala z nadzieją spojrzeć na oczekiwaną jakość artykułu.

Ogółem artykuł ocenić trzeba pozytywnie - przedstawia mało znaną, żeby nie rzec - niszową konstrukcję, której z reguły nie poświęca się za dużo uwagi, omówioną tu w sposób szczegółowy, zilustrowany jest ciekawymi, dobrej jakości zdjęciami. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo ciekawy opis struktury ośrodka LFA w Braunschweig-Voelkenrode. Zabrakło może, niestety, jakiegoś rysunku czy planu Feuerlilie, no ale nie jest to największa przywara.

No dobrze, acz zacznę od tego, co mi się jednak nie podoba, choć to może i kwestia gustu - język. Kwestie techniczne opisane są niejednokrotnie w sposób absurdalnie i niepotrzebnie przerysowany, rzec można ostentacyjnie pseudonaukowy czy pseudotechniczny. Np. dowiedzieć się można, że F 25 to "rakieta jednostopniowa w układzie płasko-symetrycznym (w widoku z przodu) o czym świadczy sposób rozmieszczenia powierzchni nośnych oraz klasycznym (w widoku z boku; jest on czasami zwany również układem "samolot-pocisk"), na co wskazuje umieszczenie usterzenia w tylnej części kadłuba, poza głównymi powierzchniami nośnymi i za środkiem masy." (s. 75). Mocne. Aż strach pomyśleć, jak wyglądałby w tym stylu opis choćby trójpłatowego Fokkera Dr. I z silnikiem rotacyjnym. Zastanawiać się można, czy konieczna jest informacja aż tak precyzyjna, że pocisk wyposażony był w skrzydła "których zadanie polegało przede wszystkim na wytwarzaniu siły nośnej równoważącej masę rakiety" (s. 75 - choć, na mój gust, siła nośna równoważy raczej ciężar, a nie masę), barwnym pociągnięciem jest też określenie czasu pracy silnika "czasem trwania reakcji egzoenergetycznej" (s. 75) i sprowadzenie działania układu kierowania do sterowania ruchem środka masy pocisku (s. 74).

Co do kwestii merytorycznych - na podstawie dostępnych materiałów trudno wprawdzie ustalić jednoznacznie parametry techniczne Feuerlilie F 25, podać ich jednak można ze względną dokładnością znacznie więcej, niż znaleźć możemy w artykule (zabrakło choćby, zdawałoby się podstawowej, informacji o prędkości maksymalnej!), a i te nie wydają się zawsze wybranymi najszczęśliwiej, czasem wręcz ewidentnie źle - np. średnica kadłuba przeliczona z cali jako 24 cm, gdy sama nazwa pocisku, jak i dostępne oryginalne rysunki jednoznacznie określają ją jako 25 cm.

W kwestiach co pomniejszych szczegółów merytorycznych - "łezki" na końcach skrzydeł F 25 nie tyle były "rodzajem wzbudzanych elektrycznie cewek, służących do wychylania skrzydłowych lotek" - a raczej tylko osłonami elektromagnesów poruszających te lotki. 

No właśnie - i tu dochodzimy do kwestii układu kierowania F 25, a ta, stwierdzić muszę ze smutkiem, została w artykule dogłębnie położona. Zacznijmy od opisu próbnego startu na s. 74: "Nie jest do końca jasne, co stanowiło cel dla wystrzelonej rakiety, jednakże sądząc po zastosowanym układzie sterującym trudno przyjąć, aby był to na przykład szybko poruszający się statek powietrzny". Co gorsze, na s. 76 przeczytać możemy, że "Rakieta wyposażona była w prosty bezwładnościowy system sterowania, a jej naprowadzanie na cel odbywało się programowo. (...) Rakietę prawdopodobnie celowo wystrzeliwano w kierunku morza lub terenów nizinnych, aby uniknąć potrzeby programowania obszarów (o ile w ogóle w tym uproszczonym systemie było to możliwe), na których występowały przeszkody terenowe, stanowiące dla pocisku podczas lotu obszary wymagające ominięcia". Dalej następuje jeszcze opis systemu sterowania porównującego rzeczywiste parametry lotu z założonymi i przygotowującego wspomniany cokolwiek powyżej "zestaw sygnałów sterujących ruchem środka masy pocisku" [sic!]. Kurtyna. 

A zatem po kolei... Co było celem wystrzeliwanych rakiet? Jest to akurat całkowicie jasne - NIC. Bo w nic nie miały one trafiać. Jak na wstępie i stwierdza autor, Feuerlilie służyły do podstawowych testów aerodynamicznych - lotu z wysokimi prędkościami. System sterowania precyzyjnie opisany jest w dwóch z opracowań, na które autor się powołuje, co, niestety, nijak nie znalazło odbicia w artykule. Nie był to żaden system bezwładnościowy, programowy, programowany, czy inny niemal komputer, na żyroskopowo stabilizowanej podstawie (s. 76) jak można odnieść wrażenie - strach się jeszcze bać jaki, czytając cuda na jego temat napisane. Feuerlilie F 25 wyposażona była w jeden jedyny żyroskop za pomocą elektromagnesów zerojedynkowo wychylający lotki, ergo stabilizujący pocisk w przechyleniu. Koniec. Steru kierunku nie było, ster wysokości, zgodnie z opisem, ustawiany był śrubą na sztywno przed lotem, a zatem był to raczej trymer. Humorystycznym nieco wydaje się też przytoczony powyżej ustęp o ewentualnej konieczności omijania przeszkód terenowych, biorąc pod uwagę, że - jak autor sam pisze na s. 75 - wyrzutni F 25 nadawano kąt podniesienia 60-80 stopni, pocisk w pochyleniu kierowany nie był, a i u podnóża północnej ściany Eigeru raczej nie strzelano. Pocisk wystrzeliwano zatem w górę z wyrzutni i leciał on po linii prostej, stabilizowany przez najzwyklejszy żyroskop jedynie w przechyleniu, a trajektoria jego lotu rejestrowana była przez trzy kineoteodolity, co pozwalało na jej dokładne określenie i wyliczenie choćby współczynników oporu aerodynamicznego. I tyle. Na marginesie - Walter Wernitz, na relację którego powołuje się autor na s. 74, wyraźnie pisze właśnie o trzech kineoteodolitach - a nie o jednym, jak możemy przeczytać w artykule.

I stąd nie złożone wymagania co do układu kierowania, których nie udało się rozwiązać (s. 76)  były przyczyną przerwania prac nad F 25 - bo tych wymagań praktycznie nie było żadnych. Niesatysfakcjonujące były natomiast osiągi pocisku - co zgodnie stwierdzają chyba niemal wszystkie omawiające F 25 opracowania. Ja rozumiem, że Niemcom zdarzały się mniej lub bardziej szalone pomysły, ale zbudowanie pocisku ziemia-powietrze kierowanego wg ustalonego programu naprawdę dalece wykraczało nawet poza ich inwencję w tej materii, stąd też zupełnie nieuprawnionym wydaje się stwierdzenie, jakoby doświadczenia z Feuerlilie przyczyniły się do odejścia od systemów kierowania programowego na rzecz radiowych czy radarowych sygnałów kierujących (s. 77). Zabrakło z kolei w artykule jakiegokolwiek odniesienia się do wzmianek o zdalnie sterowanych wersjach pocisku pojawiających się w literaturze - prawdziwe one, czy nie, nie nam rozsądzać.

Trudno zgodzić się z informacją podaną na s. 75, jakoby F 25 wystrzeliwana była "ze zmodyfikowanego łoża armaty przeciwlotniczej 8,8 cm Flak, wyposażonego w długą stalową prowadnicę ustawianą na czas startu pod kątami od 10 do 30 stopni (licząc od pionu)". Na dostępnych filmach przedstawiających starty F 25 widać wyrzutnię wprawdzie nader fragmentarycznie, jest to jednak konstrukcja znacznie bardziej masywna i rozbudowana, raczej samodzielna niż ustawiona na łożu armaty przeciwlotniczej - zupełnie w każdym razie inna niż ta znana ze zdjęć Feuerlilie F 55 czy Enziana.

Niestety, zakwestionować trzeba także podane parametry silnika RI 502 przytoczone machinalnie za amerykańskim raportem, bez odniesienia do innych dostępnych danych. Pomińmy już kwestię wymiarów, nawet pomińmy te inne dane, ale przecież na pierwszy rzut oka widać, że silnik na paliwo stałe wytwarzający ciąg 500 kG w czasie 6 s, ergo impuls całkowity 3000 kG s, fizycznie nie może ważyć 17,5 kg (i w praktyce ważył prawie trzy razy więcej). No chyba, że założymy, że to masa pustego silnika, do której dołożyć trzeba 16,8 kg paliwa (s. 76), to już będzie nieco lepiej, ale nadal sporo za mało... 

Na końcu artykułu znaleźć możemy dodatkowy rozdział poświęcony pociskowi Feuerlilie F 55, co niewątpliwie stanowi jego dużą zaletę, wpływając na kompletność omówienia zagadnienia - z racji na skąpość dostępnych danych w zasadzie w sporym stopniu wyczerpujący jego temat, przynajmniej w części historycznej, dlatego też mylącym jest nieco tytuł artykułu pozwalający oczekiwać opracowania traktującego jedynie o F 25.

Nieco dziwić może tu jednak w przypadku F 55 cokolwiek arbitralne przyjmowanie przez autora niektórych informacji za pewniki - np. w kwestii liczby zamówionych F 55, w sytuacji, gdy wykorzystywane przez niego publikacje wykazują tu rozbieżności, na co w kilku innych miejscach zwracał on uwagę - no, ale powiedzmy, niech będzie. Zdecydowanie natomiast zakwestionować trzeba dane techniczne F 55 przytoczone w tabeli na s. 77 - choćby dlatego, że wersja F 55 napędzana czterema silnikami rakietowymi (określonymi asekuracyjnie jako "RI 503?") miała one silniki na stały, a nie ciekły, jak podano, materiał pędny, no i nie mieściły one łącznie w żadnym razie 150 kg paliwa. Zresztą jak i w przypadku F 55, jak i F 25, kwestia silników nie jest w artykule dostatecznie dokładnie, czy wręcz w ogóle, omówiona. 

W kwestiach geograficznych - wyspa, na której przeprowadzano próbne starty F 55 nazywa się Greifswalder Oie, a nie Greifswalder, jak konsekwentnie pisane jest na stronach 76-77. Ja rozumiem, że Oie to de facto znaczy "wyspa", ale nawet sami Niemcy piszą o niej per Insel Greifswalder Oie. Zatem i bardziej konsekwentnym tłumaczeniem byłoby, jeśli już je koniecznie forsować, "Wyspa Greifswaldzka" niż "wyspa Greifswalder" - bo to dokładnie znaczy Greifswalder Oie, jako że nazwa ta pochodzi od nieodległego miasta Greifswald. Także ośrodek w Łebie, w którym testowano F 25 nie był ośrodkiem Luftwaffe (s. 74), a firmową placówką Rheinmetalla.

I kwestia zupełnie już przyczynkowa - niezupełnie dla mnie oczywiste jest automatyczne tłumaczenie słowa Feuerlilie jako "ognista lilia", no ale to tak na marginesie i w sumie mniejsza z tym.

Na koniec - biorąc pod uwagę, że Hubert Michalski jest także autorem kilku monograficznych artykułów poświęconych niemieckim armatom przeciwlotniczym, w tym 8,8 cm Flak, bardzo zaskakuje błędna identyfikacja wyrzutni pocisku Enzian pokazanej na zdjęciu na s. 77, która, w przeciwieństwie do treści podpisu, w najmniejszym stopniu nie została zbudowana w oparciu o łoże armaty kalibru 8,8 cm.

A propos, czy dowiemy się jeszcze może z artykułu, że egzemplarze zarówno F 25, jak i F 55, zachowane są po dziś dzień w muzeum w Cosford? No właśnie...

Pomimo tych wszystkich niedociągnięć, artykuł ocenić należy, na tle krajowego piśmiennictwa wunderwaffowskiego, względnie wysoko - tak z racji na poruszenie ciekawego, niszowego tematu, jak i na jego ukazanie w szerszym aspekcie, prezentującym szereg unikalnych informacji. Zabrakło może jedynie starannej analizy dostępnych w wykorzystanych źródłach informacji, a może i oparcia się na nieco szerszej podbudowie bibliograficznej. Tym niemniej jest to bez wątpienia pozycja na tym polu wartościowa.

Oznaczenia kolorystyczne amunicji lotniczej Luftwaffe

czyli

A teraz w paseczki!

Skoro zajmowaliśmy się już, cokolwiek kolorystyką niemieckich bomb lotniczych doby 2. wojny światowej, a także amunicji ciężkiej artylerii przeciwlotniczej, kolej może teraz na kolejny asortyment amunicji Luftwaffe, jako to do pokładowej broni lufowej - działek i wielkokalibrowych karabinów maszynowych.

Tutaj mamy sytuację zasadniczo podobną do amunicji flakowskiej - czyli malowanie całego pocisku w kolorze określającym jego typ, acz - w przeciwieństwie do wspomnianej braci przeciwlotniczej - znacznie bogatsza jest gama dodatkowych oznaczeń w postaci różnokolorowych paseczków, definiujących podrobniejsze cechy amunicji.

A zatem, w schematycznym przedstawieniu, zasadnicza kolorystyka pocisków lotniczych wygląda tak:

• Granaty (Sprgr.) - kolor żółty;
  
• Pociski zapalające (Brgr.) - kolor niebieski;
• Pociski przeciwpancerne (Pzgr.) - kolor czarny;
• Pociski przeciwpancerne podkalibrowe (H-Pzgr.) - kolor czarny z białym wierzchołkiem;
  
• Pociski ćwiczebne (Üb.) - kolor szary.
  

Tu może wypada jeszcze od razu dla formalności nadmienić, że w roku 1942 kolor wierzchołka wyróżniającego pociski podkalibrowe podawany był jako aluminiowy, a nie biały. No, ale wracajmy do rzeczy.

Sytuacja robiła się nieco bardziej zagmatwana w przypadku pocisków o kombinowanej funkcji, na przykład przeciwpancerno-zapalających. Wtedy malowanie stanowiło kombinację zasadniczego koloru skorupy (np. oznaczającego granat czy przeciwpancerny), uzupełnionego barwnym pierścieniem zlokalizowanym w jego przedniej części, tuż przed przednim zgrubieniem środkującym: odpowiadającym dodatkowemu działaniu - np. zapalający. 

• Pociski o dodatkowym działaniu wybuchowym (np. przeciwpancerne z ładunkiem wybuchowym) - żółty pierścień;
  
• Pociski o dodatkowym działaniu zapalającym (np. przeciwpancerno-zapalające) - niebieski pierścień.
  

Ponadto dalsze oznaczenia kolorystyczne odnoszące się do odmian pocisku stanowiły:

 

• Pocisk ze smugaczem dziennym (L'spur) - jasnoczerwony pierścień przed pierścieniem wiodącym;
• Pocisk ze smugaczem nocnym (Gl'spur) - ciemnoczerwony pierścień przed pierścieniem wiodącym;
• Pocisk z samolikwidatorem (m. Zerl.) - zielony pierścień w przedniej części pocisku, przed zgrubieniem środkującym (lub u nasady zapalnika).

Na skorupie, po dwóch przeciwległych stronach, nanoszone być ponadto mogły oznaczenia literowe, bliżej określające typ pocisku - jak M, MX, Ph, E...

Proste czy skomplikowane? Spójrzmy więc najlepiej na kilka przykładów, dla uproszczenia i jednorodności ograniczając się w większości do kalibru 2 cm - acz zasady te obowiązywały dla wszystkich pocisków kalibrów od 13 mm do 3,7 cm, natomiast w bardziej już w lotnictwie egzotycznych kalibrach 5 cm i 7,5 cm trafiały się już czasem - i nie wiedzieć czemu - wyjątki. W praktyce było zatem tak:

Na powyższym rysunku widzimy od lewej:

• 2 cm Sprgr. L'spur m. Zerl. - czyli, rozszyfrowując ten zawiły acz treściwy skrót, 2 cm granat (Sprgr. - Sprenggranat) ze smugaczem (L'spur - Lichtspur) i samolikwidatorem (m. Zerl. - mit Zerleger). Odpowiednio do tych cech pocisk malowany jest na kolor żółty (granat) z zielonym pierścieniem w części przedniej (samolikwidator) i jasnoczerwonym przed pierścieniem wiodącym (smugacz). Zapalnik w kolorze metalu.
  
• 2 cm M-Gesch. o. Zerl. - pocisk burzący (M-Gesch. - Minengeschoss) bez samolikwoidatora (o. Zerl. - ohne Zerleger). Malowany całkowicie na żółto, z dodatkowym oznaczeniem pocisku burzącego czarną literą M na korpusie. Pociski takie, dosłownie "minowe", charakteryzowały się niezwykle cienkimi ściankami (tak cienkimi, że np. nieraz pod pierścieniem wiodącym musiały być wzmacniane wewnętrzną wkładką) i bardzo dużą zawartością materiału wybuchowego, co przekładało się na dużą siłę wybuchu. Pociski tego typu w kalibrze 2 cm ze względu na maksymalne wypełnienie materiałem wybuchowym nie posiadały smugaczy - acz większe, choćby w kalibrze 3 cm, już smugacze otrzymały. Nazwa wywodziła się z jeszcze dziewiętnastowiecznych pocisków burzących dużej mocy przeznaczonych do niszczenia fortyfikacji - stąd zwanych minowymi.
  
• 2 cm M-Gesch. m. Zerl. - pocisk burzący, minowy, z samolikwidatorem. Malowany więc na żółto, z czarną literą M i z zielonym pierścieniem (samolikwidator) u nasady zapalnika.
  
• 2 cm Brgr. L'spur m. Zerl. - pocisk zapalający (Brgr. - Brandgranat), ze smugaczem i samolikwidatorem. Jako więc pocisk zapalający - malowany w całości na niebiesko, dodatkowo z zielonym pierścieniem u nasady zapalnika (samolikwidator) i jasnoczerwonym przed pierścieniem wiodącym (smugacz).
  
• 2 cm Brgr. 44 o. Zerl. - pocisk zapalający bez samolikwidatora - znany już nam skądinąd z opowieści o zapalniku hydrodynamicznym AZ 9501. Czysto zapalający, bez żadnych dodatkowych funkcji - a więc malowany jednolicie na niebiesko.

Co ciekawe, pociski odłamkowo-zapalające 2 cm Brsprgr. L'spur m. Zerl. (2 cm Brandsprenggranat Lichtspur mit Zerleger) wyglądały chyba identycznie jak pokazany powyżej 2 cm Sprgr. L'spur m. Zerl. - z jakiegoś powodu nie nanoszono na nich z przodu niebieskiego pierścienia oznaczającego działanie zapalające - acz, w przeciwieństwie do drukowanych instrukcji, spotkac można i współczesne zdjęcia zachowanych żółtych pocisków 2 cm z niebieskimi pierścieniami - może więc panowała tu pewna dowolność?

Zapalniki głowicowe pozostawały zasadniczo, jak wspomnieliśmy w kolorze metalu. Wyjątkiem była tu amunicja tropikalna (Tropenmunition) oraz zunifikowana (Einheitsmunition), która mogła być stosowana we wszystkich strefach klimatycznych - w tych przypadkach zapalniki głowicowe (lub ich atrapy w pociskach ćwiczebnych) malowane były na  podstawowy kolor skorupy pocisku - czyli żółty, niebieski czy szary. Dodatkowo połączenie pocisku z łuską i osadzona w niej spłonka uszczelnione były czerwonym lakierem. Amunicja tropikalna odróżniała się od zunifikowanej dodatkowym napisem Tp na skorupie pocisku - białym na pociskach przeciwpancernych, czarnym na pozostałych.

 Na powyższym rysunku widzimy zatem: 

• 2 cm Sprgr. L'spur (Tp) m. Zerl. - znany nam już z poprzedniej ilustracji granat ze smugaczem i samolikwidatorem, tym razem w wersji tropikalnej (Tp - Tropenmunition) - a więc z zapalnikiem w podstawowym kolorze skorupy i czarnym oznaczeniem Tp. Pozostała kolorystyka bez zmian - pocisk żółty (granat), z zielonym pierścieniem u nasady zapalnika (samolikwidator) i jasnoczerwonym przed pierścieniem wiodącym (smugacz).
• 2 cm Brsprgr. Gl'spur m. Zerl. - wspomniany powyżej pocisk odłamkowo-zapalający (Brsprgr. - Brandsprenggranat), tu ze smugaczem nocnym (Gl'spur - Glimmspur, palącym się mniej jasno od smugacza dziennego) i samolikwidatorem, w wersji zunifikowanej Einhetsmunition (oznaczanej na etykietach dopiskiem auch für Tropen, także do tropiku). Zatem - malowany na żółto (granat), zapalnik w kolorze korpusu, żółty, ponadto standardowo - zielony pierścień u nasady zapalnika (samolikwidator) i ciemnoczerwony przed pierścieniem wiodącym (smugacz nocny). Uwaga - jak już wspomniano, zapalające działanie pocisku (który mieścił w przedniej części 2,3 g pentrytu, a w tylnej - 2,1 g kompozycji elektronu i termitu) nie jest w tym przypadku oznaczone niebieskim pierścieniem, acz trudno w tej chwili mieć pewność, czy zawsze tak było. 
• 2 cm Brgr. L'spur m. Zerl. - ponownie przedstawiony już wcześniej pocisk zapalający, ze smugaczem i samolikwidatorem, tutaj w wersji zunifikowanej, Einhetsmunition. Malowany według tego samego schematu, w całości na niebiesko razem z zapalnikiem, z zielonym pierścieniem u nasady zapalnika (samolikwidator) i jasnoczerwonym przed pierścieniem wiodącym (smugacz).

A teraz jeszcze dwie ciekawostki na marginesie pocisków burzących:

• 2 cm M-Gesch. X m. Zerl. - pocisk burzący X z samolikwidatorem, a wyglądający jak cokolwiek absurdalnie rozrośnięty 2 cm M-Gesch., z częścią tylną (normalnie ukrytą w łusce) wydłużoną tak, że jego całkowita długość sięgnęła 99,2 mm (wobec 83,1 mm zwykłego burzącego), niespecjalnie zresztą udany - zdaje się, że nadmierna długość powodowała problemy ze stabilizacją. Jak przystało na pocisk burzący z samolikwidatorem (realizowanym przez zapalnik uderzeniowy ZZ 1509), malowany był analogicznie do 2 cm M-Gesch. m. Zerl. - całkowicie na żółto, z zielonym pierścieniem (samolikwidator) u podstawy zapalnika, a wyróżniały go natomiast od zwykłego pocisku burzącego czarne litery MX na korpusie.
• 3 cm M-Brgr. 108 m. Zerl. - coś wkońcu ciekawszego, większego kalibru pocisk burząco-zapalający (M-Brgr. - Minen-Brandgranat) do armaty MK 108 El (co zdradza liczba 108), z samolikwidatorem. Malowany zatem na żółto (granat), z podwójną funkcją oznaczoną tym razem aż dwoma pierścieniami u nasady zapalnika - zielonym (samolikwidator) i niebieskim (zapalający), i jako pocisk burzący - czarną literą M. Pocisk ten, przewidywany jako amunicja zunifikowana zastępująca docelowo pociski burzące i zapalające, posiadał dość złożoną i interesującą konstrukcję wewnętrzną - w przedniej części wypełniony był (tak mniej więcej w ciut ponad połowie długości) konwencjonalnym ładunkiem burzącym, za którym zlokalizowana była w tylnej części swego rodzaju cylindryczna lotka zapalająca wypełniona kompozycją zapalającą, z szeregiem otworów w ściance. Głowicowy zapalnik uderzeniowy ZZ 1589 B wyposażony był w samolikwidator, a spłonka pobudzająca VC 70, stosowana też m.in. w innych pociskach burzących kalibru 3 cm, zapewniała zwłokę w uderzeniowym działaniu zapalnika.
  

Teraz może jeszcze mała dygresja na temat samolikwidatorów (o ile były). Stosowano zasadniczo dwie ich szkoły - w przypadku pocisków posiadających smugacz, samolikwidacja oparta była właśnie o działanie smugacza, który po dopaleniu się - niby lont - inicjował zlokalizowany w tylnej części pocisku ładunek samozniszczeniowy. Natomiast w przypadku pocisków bez smugaczy, samolikwidator wbudowany był w zasadniczy zapalnik, który, na skutek spadku prędkości obrotowej pocisku wraz z czasem lotu, zwalniał utrzymywaną przez takie czy inne bezwładnki iglicę, zbijającą pod działaniem sprężyny uderzeniowej spłonkę - jak np. w zapalniku ZZ 1505 czy ZZ 1506 (warto zwrócić uwagę, że oznaczenie zapalnika brzmiało w takim przypadku ZZ - Zerlegerzünder, zapalnik samozniszczeniowy).

Teraz z kolei zajmijmy się co nieco pociskami przeciwpancernymi, nader skądinąd urokliwymi na skutek swej kontrastowej kolorystyki.

 Widzimy tu więc od lewej:

• 2 cm Pzgr. o. Zerl. - pocisk przeciwpancerny (Pzgr. - Panzergranat) bez samolikwidatora. Nieco może wbrew granaciej nazwie, posiadał on grubościenny wprawdzie korpus, ale bez zapalnika i materiału wybuchowego - wypełniony pressstoffem i zamknięty od tyłu wkrętką. Malowany zatem jednolicie na czarno.
  
• 2 cm Pzsprgr. o. Zerl. - granat przeciwpancerny (Pzsprgr - Panzersprenggranat), od pokazanego wcześniej pocisku przeciwpancernego odróżniał się obecnością ładunku wybuchowego z zapalnikiem dennym - a jego wybuchowość oznaczona została tym razem żółtym pierścieniem (granat) u nasady części ostrołukowej korpusu.
  
• 2 cm Pzbrgr. (Phosphor) o. Zerl. - pocisk przeciwpancerno-zapalający (Pzbrgr. - Panzerbrandgranat) bez samolikwidatora, z ładunkiem fosforowym - jak przystało na pocisk przeciwpancerny malowany jest na czarno, a jego funkcja zapalająca oznaczona została niebieskim pierścieniem na korpusie (pocisk zapalający) oraz białymi literami Ph (Phosphor, fosfor). Co ciekawe, nie posiadał on zapalnika, a tylko wypełniony był ładunkiem fosforu zamkniętym od tyłu wkrętką.
  
• 2 cm Pzbrgr. (Elektron) o. Zerl. - pocisk przeciwpancerno-zapalający bez samolikwidatora, z ładunkiem elektronowym - oznaczony podobnie do poprzedniego  niebieskim pierścieniem, acz tym razem z białą literą E (elektron) na korpusie. Pocisk ten posiadał również niebanalna konstrukcję, wyposażony był - jak to przeciwpancerny - w zapalnik bezwładnościowy JZ 1527, ale wcale nie denny, a umieszczony głęboko wewnątrz, w przedniej części korpusu; za zapalnikiem znajdował się ładunek zapalający elektronu, a korpus zamknięty był od tyłu wkrętką.
  
• 2 cm Pzsprgr. L'spur o. Zerl. - granat przeciwpancerny ze smugaczem, bez samolikwidatora, z żółtym pierścieniem w przedniej części oznaczającym, jak już wiemy, obecność ładunku wybuchowego oraz jasnoczerwonym przy pierścieniu wiodącym - smugacz.
  
• 2 cm Pzsprgr. Gl'spur m. Zerl. - granat przeciwpancerny ze smugaczem nocnym (Gl'spur - Glimmspur) i samolikwidatorem. W przedniej części oznaczony jest tym razem aż dwoma pierścieniami - żółtym (ładunek wybuchowy) i zielonym (samolikwidator), oraz ciemnoczerwonym pierścieniem przy pierścieniu wiodącym, oznaczającym smugacz nocny (palący się mniej jasno od dziennego). Samolikwidator w tym przypadku niebanalny, wbudowany był w zapalnik denny BdZ 1516 połączony ze smugaczem - po dopaleniu smugacza wstrzeliwał spłonkę zapalającą w umieszczoną z przodu zapalnika iglicę.
  

A teraz jeszcze dwa większe już przykłady pepanców, kalibru 3 cm (dodatkowo po lewej znany już nam pocisk przeciwpancerny 2 cm Pzgr. o. Zerl., pokazany dla porównania wielkości), ilustrujące jeszcze dalsze warianty oznaczeń.

 

•  3 cm H-Pzgr. L'spur o. Zerl. - pocisk przeciwpancerny podkalibrowy, nowomodnie rzecz ujmując - rdzeniowy  (H-Pzgr. - Hartkern-Panzergranat) ze smugaczem, bez samolikwidatora. Malowany tradycyjnie na czarno, ale z częścią głowicową w kolorze białym, no i  z jasnoczerwonym pierścieniem oznaczającym smugacz. Pocisk wewnątrz posiadał jedynie ostrołukowy rdzeń wolframowy, bez materiału wybuchowego.
  
• 3 cm Pzbrsprgr. L'spur o. Zerl. - kombinacja już całkiem wymyślna, granat przeiwpancerno-zapalający (Pzbrsprgr - Panzerbrandsprenggranat) ze smugaczem, bez samolikwidatora. Kolor, jak to przeciwpancerny, czarny, a dodatkowa podwójna funkcja pocisku zaznaczona jest dwoma odpowiednimi pierścieniami w części głowicowej - żółtym (granat) i niebieskim (pocisk zapalający). Do tego zwykły jasnoczerwony pierścień w części tylnej, oznaczający smugacz.

No i wreszcie na koniec - najmniej w tym zestawieniu zabawne pociski ćwiczebne, które malowane były, jak wspomnieliśmy na wstępie, na szaro.

 

 

 Powyżej mamy więc:

• 2 cm Sprgr. Üb. o. Zerl. - ćwiczebny granat (Sprgr. Üb.- Sprenggranat Übungs) bez samolikwidatora, wykonany w postaci jednolitego korpusu o wielkości kompletnego pocisku z zapalnikiem, pustego wewnątrz i zamkniętego od tyłu wprasowanym staliwnym korkiem. Malowany jednolicie na szaro, dodatkowo na korpusie wybite trzy wzdłużne strzałki (rozmieszczone co 120 stopni), charakterystyczne dla ślepych pocisków ćwiczebnych, pozbawionych materiałów wybuchowych, a oznaczające po prostu, w przypadku znalezienia takiego wystrzelonego pocisku, że jest on bezpieczny.
  
• 2 cm Sprgr. Üb. L'spur o. Zerl. - pocisk szkolny ze smugaczem, bez samolikwidatora. Korpus zamknięty atrapą zapalnika, pusty w środku, ze smugaczem w części tylnej. Malowany na szaro, z jasnoczerwonym pierścieniem oznaczającym obecność smugacza. Atrapa zapalnika w kolorze metalu.
  
• 2 cm Sprgr. Üb. L'spur m. Zerl. - to już nieco ciekawsze, pocisk ćwiczebny ze smugaczem i - tadam! - samolikwidatorem. To znaczy ćwiczebny, ale wybuchowy. Posiadał on samolikwidator powiązany ze smugaczem, z niewielkim ładunkiem pentrytu w tylnej części korpusu. Przednia część zaś wypełniona była materiałem obojętnym i zamknięta atrapą zapalnika - pocisk wybuchał zatem pod wpływem samolikwidatora znacznie słabiej od wersji bojowej i nie posiadał działania uderzeniowego. Malowany jednolicie na szaro i oznaczony odpowiednio do swych cech - zielonym pierścieniem u nasady zapalnika (samolikwidator) i jasnoczerwonym w części tylnej (smugacz). Amunicja tego typu, ulegająca samolikwidacji w odległości 600-800 m, pomyślana była do wykorzystania na niewielkich poligonach.
  
• 2 cm Pzsprgr. Üb. o. Zerl. - pocisk ćwiczebny przeciwpancerny bez samolikwidatora. Od zwykłego pocisku przeciwpancernego 2 cm Pzgr. o. Zerl. odróżniał się w praktyce tylko gatunkiem stali, z której wykonano korpus, wypełniony - jak i tam - pressstoffem. Malowanie jednolicie na szaro.

Co nadmienić trzeba, ćwiczebne warianty pocisków burzących, jak np. 3 cm M-Gesch, L'Spur Üb. o. Zerl. poza standardowym malowaniem pocisku ćwiczebnego również oznaczane były czarną literą M, podobnie jak amunicja bojowa.

Mieli ci Germanie zacięcie artystyczne. Nawet to chyba ładniejsze niż amunicja do Flaku, prawda?