Nareszcie osiągnęliśmy dno
Jednym z częstszych wykopkowych znalezisk na dawnych polach bitew czy poligonach, na których używana była niemiecka artyleria rakietowa, są tylne dna komór spalania pocisków rakietowych stabilizowanych obrotowo - zwane z niemieckiej terminologii "turbinami". Masywne stalowe elementy, najczęściej oddalone od głowicy bojowej, stąd i z reguły przeżywające upadek pocisku mniej więcej w całości.
O ile ich podejmowana choćby na forach identyfikacja jako "nebelwerfer" nie budzi specjalnej wątpliwości, to dalsze określenie dokładnego typu pocisku nie jest już, najczęściej, nie wiedzieć czemu, takie zupełnie oczywiste - a wszak powinno, bo poszczególne typy den różnią się od siebie najczęściej bardzo dobitnie. Z reguły, w przypadku najczęściej spotykanych typów, wystarczy wręcz tylko policzyć dysze, aby identyfikacja była już całkowicie, lub niemal całkowicie, jednoznaczna.
Spójrzmy więc na podstawowe cechy tylnych den komór spalania niemieckich pocisków rakietowych o stabilizacji obrotowej (a także kilku o stabilizacji brzechwowej, acz posiadających kilka dysz), w takiej oto umownej klasyfikacji. Fakt, jest na tym wykazie nieco pocisków, hmmm, delikatnie mówiąc egzotycznych - ale biorąc pod uwagę, jakie wynalazki bywają w praktyce znajdywane, bezpieczniej zaprezentować i takie.
| Pocisk | Ilość dysz | Średnica [mm] | Rodzaj dna | Uwagi |
| DSR 1000 (NZ) | 4 | 86 | nakręcane zagłębione | spłonka mechaniczna |
| 8,6 cm R-Spgr L/4,5 | 4 6 | 86 | nakręcane zagłębione | spłonka mechaniczna |
| 21 cm R Lg | 6 | ~205 | wewnętrzne, płaskie | osobne dysze centralny otwór ~110 mm |
| RZ 65 (Schw.) | 6 | 73 | nakręcane zagłębione | spłonka mechaniczna |
| 8,6 cm R-Spgr L/4,8 Kz | 6 | 86 | nakręcane zagłębione | spłonka mechaniczna |
| Taifun P | 6+1 | 96 | wewnętrzne, płaskie | osobne dysze bez skosu |
| Pr Gs 41 7,3 cm R Sprgr | 7+7 | 73 | nakręcane, płaskie | spłonka mechaniczna |
| 7,3 cm R-Spgr 500 | 7+7 | 73 | nakręcane, płaskie | spłonka mechaniczna |
| RZ 65 (Digl.) | 7+7 | 73 | nakręcane, płaskie | spłonka mechaniczna |
| DSR 400 DSR 1000 (Schw) 8,6 cm RLg 8,6 cm R-Spgr L/4,8 8,6 cm R-Spgr L/5,5 | 8 | 86 | nakręcane zagłębione | spłonka mechaniczna |
| 11 cm R-Gerät | 10 | 110? 114? | nakręcane zagłębione | |
| 30 cm Wk 42 Spr | 18 | ~210 | wkręcane, płaskie | zapłonnik Zdschr. C/23 |
| 21 cm Wgr 42 Spr | 22 | 214 | wkręcane zagłębione | centralne gniazdo zapłonnika |
| Flakrakete 42 | 24+12 | 214 | wkręcane, płaskie | zapłonnik mod. Zdschr. C/22 |
| 28 cm Wk Spr 32 cm Wk Fl | 26 | 158 | nakręcane zagłębione | centralne gniazdo zapłonnika |
| 15 cm R Lg | 26 | 158 | nakręcane z głowicą | tylna głowica z blachy dysze bez skosu |
| 15 cm Wgr 41 wKh | 26 | 158 | nakręcane z głowicą | przyspawana głowica otwór do napełniania głowicy |
| 15 cm Wgr 41 Spr | 26 | 158 | nakręcane z głowicą | nakręcana głowica |
| 38 cm RSprgr 4681 38 cm RHlgr 4692 | 32 (4x8) | 380 | wkręcane | centralne gniazdo zapłonnika |
Niezbędne objaśnienia:
- Ilość dysz - jeśli dysze ułożone są w więcej niż jednym pierścieniu, ich ilość podana jest w kolejności zewnętrzne + wewnętrzne.
- Średnica - maksymalna średnica dna.
- Rodzaj dna:
- nakręcane- dno z gwintem żeńskim, nakręcane na zewnętrzny gwint ścianki komory spalania.
- wkręcane - dno z gwintem męskim, wkręcane w wewnętrzny gwint ścianki komory spalania.
- wewnętrzne - dno umieszczone wewnątrz komory spalania, mocowane w sposób inny niż gwint (zaciskowo, spawane itp.)
- płaskie - cała zewnętrzna powierzchnia dna stanowi jednolitą płaszczyznę, na której umieszczone są dysze (pomijając, oczywiście, takie czy inne drobne zagłębienia).
- zagłębione - wewnątrz pierścienia dysz powierzchnia dna jest w taki czy inny sposób wyraźnie zagłębiona w stosunku do wylotów dysz.
- z głowicą - do dna, wewnątrz pierścienia dysz, zamontowana jest od tyłu głowica bojowa, wobec czego dno posiada w tym miejscu odpowiedni kołnierz.
- Uwagi:
- spłonka mechaniczna - spłonka zapalająca pobudzana mechanicznie osadzona trwale w gnieździe pośrodku dna.
- zapłonnik - elektryczny zapłonnik artyleryjski, permanentnie wkręcony w gniazdo pośrodku dna. Jeżeli nie jest wzmiankowana ani spłonka, ani zapłonnik, silnik wyposażony był w zapał umieszczany w dyszy czy odpowiednim gnieździe przed strzałem i wylatujący po odpaleniu silnika.
- osobne dysze - dysze nie wykonywane bezpośrednio w grubości dna, ale osadzone w nim jako osobne, wystające na zewnątrz elementy.
Na powyższym przykładzie widzimy od lewej RZ 65 z silnikiem na proch dymny (Schw.), RZ 65 z silnikiem na proch bezdymny (Digl.) oraz 7,3 cm R Sprgr. Pierwsza ma dno zagłębione i 6 dysz, dwie kolejne mają - wg systemu przyjętego w tabeli - 7+7 dysz oraz dna płaskie. Wszystkie trzy dna są nakręcane, pośrodku widać wprasowane spłonki. Morskie rakiety 8,6 cm miały dna kształtem podobne do tego po lewej, acz różniące się ilością dysz.
A tu na przekroju przykład dna wkręcanego płaskiego (acz z zewnętrznym rantem dookoła), z dwoma pierścieniami dysz. Centralnie wkręcony zapłonnik elektryczny.
Tak z kolei wyglądać może dno z osobno osadzonymi dyszami. Samo dno w tym konkretnym przypadku jest płaskie, ale otoczone oddzielnym zewnętrznym kołnierzem, a przez jego środek przechodzi zasobnik gwiazdki oświetlającej.
Prawda, że proste?