Cug na szpicu, czyli krok wstecz?

Jeśli wierzyć złożonym Amerykanom w 1945 roku zeznaniom inżyniera Larssona, zatrudnionego w zakładach Waffen Union, opracowywał on projekt rakietowego pocisku przeciwlotniczego przeznaczonego do odpalania salwowego i przenoszącego 7,5 kg materiału wybuchowego. Niestety, czy to Larsson się plątał w zeznaniach, czy tłumacz w tłumaczeniu, czy skryba w maszynopisaniu - czy też wszystko na raz - ale parametry pocisku wg zapisanej relacji konstruktora nijak nie trzymają się kupy. Masa paliwa nie odpowiada jego ilości, kaliber pocisku średnicy ziaren paliwa, a czas wznoszenia na 10 km jest po prostu absurdalnie krótki biorąc pod uwagę możliwe osiągi takiego pocisku.

Na podstawie interpretacji garści danych można podjąć próbę rekonstrukcji tej hipotetycznej konstrukcji - przy śmiałym założeniu, że projekt taki w ogóle istniał.

Długa na ponad 4,5 m rakieta kalibru niecałych 14 cm, o masie 100 kg, przenosiłaby 25 kg głowicę odłamkowo-burzącą z zapalnikiem czasowym, mieszczącą 7,5 kg materiału wybuchowego. 35 kg paliwa spalanego w czasie około 2 s rozpędzałoby ją do powiedzmy 800 m/s, dzięki czemu osiągnęłaby pułap 10 km w czasie poniżej 20 s.

Porównanie rakiety Larssona i pocisku Taifun P.

Przyznać trzeba, że koncepcja taka jest zaskakująco zachowawcza. W końcowym okresie wojny Niemcy skłaniali się raczej ku masowemu wystrzeliwaniu szybkich rakiet z zapalnikami uderzeniowymi i głowicami burzącymi, będącymi, jak się wydawało, najbardziej ekonomicznym sposobem atakowania formacji ciężkich bombowców. Larsson zrobił coś wprost przeciwnego - niejako rakietowy odpowiednik pocisku artyleryjskiego kalibru 13-14 cm, który tak naprawdę niczym się nie wyróżniał. Pocisk Larssona konsumował 6 razy więcej prochu i dwa razy więcej stali niż przeciwlotniczy pocisk artyleryjski 12,8 cm, trzy razy więcej prochu i sześć razy więcej stali niż lekka rakieta Taifun P - a w zasadzie jedyną przewagą, jaką mógł dać nad 12,8 cm Flakiem była większa gęstość ognia możliwa do uzyskania i nieco lepsza balistyka (przy cokolwiek mniejszej prędkości maksymalnej).

Chyba, że larssonowski pocisk miał wyglądać jeszcze zupełnie inaczej, niźli by się to z tych poplątanych danych wydawać mogło...

Militaria XX Wieku: Panzerschreck

Artykuł Łukasza Gładysiaka „Panzerschreck. Niemieckie pancerzownice rakietowe RPzB 43-54-54/1” ukazał się w 17 numerze specjalnym czasopisma Militaria XX Wieku - Nr 1(17)/2011. 

Jest to bez wątpienia najbardziej szczegółowe opracowanie na temat tej broni, jakie ukazało się na naszym rynku ostatnimi czasy – po monografii Leszka Rościszewskiego „Niemieckie pancerzownice Panzerschreck i Panzerfaust 1943-1945” z 1993 roku i artykule Grzegorza Franczyka „Panzerschreck” w Innych Obliczach Historii 2004:1. Artykuł wyczerpująco prezentuje historię powstania niemieckich pancerzownic rakietowych, ich budowę, zasadę działania, a także sposoby użycia w walce i historię użycia bojowego (nie tylko przez wojska niemieckie, ale także i np. polskie). Niewątpliwą wartością jest wykorzystanie oryginalnej niemieckiej instrukcji, przybliżającej zasady obsługi broni.

Pomimo, że całościowo i na tle dostępnych opracowań artykuł Łukasza Gładysiaka ocenić trzeba wysoko, to niestety – do pełni szczęścia nieco jednak brakuje. Przede wszystkim cokolwiek wątła jest podstawa bibliograficzna, co zaowocowało kilkoma błędami merytorycznymi w tekście, które możliwe były do uniknięcia (zwłaszcza w kwestii nazewnictwa i procesu rozwoju panzerschrecka). Pewne zastrzeżenia można mieć też do staranności opracowania tematu – stosowanej terminologii, błędów edytorskich, czy zwykłych, niczym nieuzasadnionych, przekłamań w opisach (to, niestety, jest dość charakterystyczne dla tego autora).

Jedną z większych bolączek warsztatowych artykułu jest cokolwiek nonszalanckie podejście do nazewnictwa. Nie było bowiem pancerzownicy nazwanej „RPzB 43”, ani „RPzB 54”, ani „RPzB 54/1” – jak to bez wyjątku używane jest w artykule, od tytułu począwszy. Były natomiast „8,8 cm RPzB 43”, „8,8 cm RPzB 54” i „8,8 cm RPzB 54/1”. Oznaczenie kalibru było integralną częścią nazwy. To samo dotyczy się amunicji – pocisk zwał się np. „8,8 cm RPzBGr 4322”, a nie „RPzBGr 4322” (choć w tym przypadku nawet Niemcom zdarzały się w oficjalnych drukach, jednostkowe wprawdzie, wyjątki).

Razi także konsekwentnie tytułowanie w całym artykule żołnierzy obsługi pancerzownicy niemieckimi nazwami przepisanymi z instrukcji – „Richtschütze” i „Ladeschütze”. Jakby nie można było pisać, jak za pierwszym razem, „strzelec” (czy „celowniczy”) i „ładowniczy”, przytaczając tylko raz w charakterze de facto ciekawostki  niemieckojęzyczne odpowiedniki? Mnie osobiście męczy też cokolwiek dziwna maniera autora, podawania w zasadzie wszystkich liczebników – jak np. liczby wyprodukowanych egzemplarzy – słownie. Sprawia to wrażenie (pewnie niesłuszne) sztucznego zwiększania objętości artykułu i zdecydowanie utrudnia znalezienie w tekście potrzebnych danych i ich i szybkie odczytanie.

Nasunęły mi się też przy lekturze między innymi następujące uwagi:

• „Od końca sierpnia do jednostek liniowych zaczęła trafiać coraz większa liczba Raketenpanzerbüchse 43” – A mi się wydaje, że do jednostek liniowych nie trafiła ani jedna 8,8 cm RPzB 43. Głównie dlatego, że – moim skromnym zdaniem – ofenrohry zaczęto dostarczać na front dopiero w październiku 1943, a nie w sierpniu, a oznaczenie zmieniono z 8,8 cm RPzB 43 na 8,8 cm RPzB 54 już we wrześniu. W sierpniu opracowywanie pancerzownicy było jeszcze w ogóle dalekie od zakończenia. Tak samo więc jej debiut bojowy nie mógł nastąpić „na przełomie lata i jesieni 1943”.
• Pancerzownica nie „zyskała szybko swojej nazwy” Ofenrohr ze względu na podobieństwo do rury od pieca. Ofenrohr to był oficjalny kryptonim tej broni używany w dokumentach jeszcze podczas jej opracowywania.
• Obsługa pancerzownicy bez tarczy nie była zmuszona „do szukania nie zawsze skutecznych rozwiązań doraźnych” chroniących ją (de facto tylko celowniczego) przed gazami prochowymi. Metody ochrony były opisane przez instrukcje i regulaminy, nic nie trzeba było szukać.
• Oznaczenie „Raketenpanzerbüchse 54” nie zostało nadane ulepszonej wyrzutni z tarczą. Nazwa ta (8,8 cm RPzB 54) funkcjonowała już dla wyrzutni bez tarczy, a wprowadzenie tarczy nie miało żadnego wpływu na oznaczenie pancerzownicy.
• Prowadnica 8,8 cm RPzB 54 nie miała długości 1640 mm, to była długość całej wyrzutni.
• „Wewnątrz [prowadnicy wyrzutni] wyfrezowane zostały trzy (…) prowadnice pocisku” – raczej tłoczone czy walcowane, frezowanie to obróbka skrawaniem.
• Chwyty pistoletowe wykonane były z płaskowników, a nie kątowników.
• Prętowa osłona zabezpieczała wlot, a nie wylot prowadnicy. Tył, a nie przód.
• „Namierzanie celu odbywało się za pomocą prostego celownika przeziernikowego” – panzerschreck posiadał celownik z otwartą szczerbiną, a nie przeziernikowy.
• Strzemię pod wylotem prowadnicy nie służyło do „zapewnienia względnej stabilności broni”, ale chroniło prowadnicę przed zanieczyszczeniem jej wnętrza ziemią, śniegiem itp.
• Okienko w tarczy zamknięte było szkłem bezpiecznym, a nie pleksiglasem.
• „(…) Oręż przystosowany był do oddania dwustu salw” – w oryginalnych instrukcjach podawana jest żywotność początkowo 300, potem 1000 strzałów. W dostępnej literaturze występuje najczęściej ta druga wartość.
• Silnik pocisku posiadał dwa, a nie trzy ruszty.
• „(…) zapalnik mechaniczny typu AZ 5095/1 z detonatorem oraz pobudzaczem inicjującym spalanie ładunku.” – detonator i pobudzacz to jest to samo. Zapalnik wyposażony był tylko w spłonkę pobudzającą, detonator umieszczony był osobno, w dennej części głowicy.
• Pocisk 8,8 cm RPzBGr 4322 nie powstawał tylko w dwóch odmianach - letniej i zimowej (Arkt), ale w trzech – letniej, zimowej (Arkt) i zimowej 44/45 (Arkt 44/45). O tej ostatniej, różniącej się od Arkt zasięgiem i dopuszczalnymi temperaturami użycia, w artykule nie ma ani słowa.
• Pocisk 8,8 cm RPzBGr 4992 nie miał zasięgu zwiększonego do 180 m. Takiego nominalnego zasięgu nie miał żaden pocisk do Panzerschrecka. To pociski w wersji Arkt 44/45 miały zasięg zwiększony ze 150 do 200 m, niezależnie czy były w wersji 4322 czy 4992. Ta ostatnia, zresztą, wg wszelkiego prawdopodobieństwa w ogóle nie weszła do użycia przed końcem wojny – lub w minimalnej ilości.
• Jeśli wierzyć Hahnowi, 13% (dokładnie 12,9%) usterkowość dotyczyła całości produkcji amunicji do Panzerschrecka, a nie tylko pocisku wersji 4992. Odnosi się to zresztą do odbioru produkcji przez Waffenamt, a nie awaryjności pocisków w warunkach frontowych.
• „Zgodnie z regulaminem (…) przemieszczanie się z naładowaną Raketenpanzerbüchse było surowo wzbronione” – nieprawda, było dozwolone zarówno w boju, a potem nawet i w ubezpieczonym marszu, tyle, że pancerzownica musiała być zabezpieczona. Potwierdza to nawet wykorzystywana przez autora instrukcja Bildheft 149a.
• „(…) strumień gazów wydobywający się po uwolnieniu Raketenpanzerbüchse Granate wynosił około pięciu metrów. W związku z tym faktem zalecano strzelanie z pozycji leżącej…” Nieprawda. Instrukcje równo dopuszczały strzelanie z każdej pozycji, strzelanie leżąc było zalecane w przypadku braku ukrycia.
• „Regulamin użycia pancerzownic rakietowych po raz pierwszy opublikowano dopiero 14 listopada 1944 pod tytułem: Panzernahkampfwaffen Teil 1 Panzerschreck (Bildheft 149a 649/4).” Nieprawda – pierwszy regulamin użycia pancerzownicy i organizacji jednostek opublikowano 7 grudnia 1943. Do tego Bildheft 149a nosi datę 14 września 1944, a nie 14 listopada.
• Do obowiązków ładowniczego nie należała tylko troska o amunicję i ubezpieczenie ogniowe zespołu, ale – nawet bardziej niż to drugie - obserwacja pola walki, skutków prowadzonego ostrzału z pancerzownicy i przekazywanie celowniczemu informacji o niezbędnych poprawkach w celowaniu.
• Wózek Infanteriekarren (If 8) ze stelażem do transportu sześciu pancerzownic nie został opracowany w 1944 roku, ale już w 1943.
• Osobiście nie mierzyłem pocisku panzerschrecka, ale w dostępnej literaturze i znanych mi instrukcjach saperskich jego długość podawana jest w zasadzie zgodnie jako 660 mm – a nie 700 mm.
• W tabeli na s. 95 odwrotnie podano masy pancerzownic z tarczą i bez tarczy. Z tym, że sam skłaniałbym się raczej do wartości 9,4 kg dla 8,8 cm RPzB 54 bez tarczy, 10,7 kg z tarczą i 9,5 kg dla 8,8 cm RPzB 54/1 z tarczą.

Szkoda, że zabrakło też w zasadzie jakichkolwiek informacji wykorzystywaniu panzerschrecka i jego komponentów w innych rodzajach broni (poza nieprecyzyjną wzmianką o lotniczych 8,8 cm Pz-Büchsenrochr) – pociski lub ich głowice były wszak wykorzystywane w szeregu lotniczych wyrzutni rakietowych, że o przeciwlotniczym Fliegerschrecku nie wspomnę.

Nebelwerfer wg Militariów XX Wieku - kilka uwag

Lepiej późno niż wcale.

Kilka przemyśleń na temat artykułu "Saksońska krowa" autorstwa Łukasza Gładysiaka, zamieszczonego w Militariach XX Wieku, nr Specjalny 26 (4/2012).

Artykuł, poświęcony wyrzutni rakietowej 15 cm Nebelwerfer 41, będący chyba najbardziej wyczerpującym opracowaniem na temat tej broni, jakie się ostatnio (jeśli nie w ogóle) u nas ukazało, jest rzeczywiście ciekawy i z pozoru erudycyjny. Z pozoru - po zagłębieniu się w treść widać w nim jednak sporą dawkę nonszalancji, niestaranności w opracowaniu i - co tu dużo ukrywać - brak wiedzy. Większości błędów, jak choćby terminologicznych, można było łatwo uniknąć, przez co wartość poznawcza tekstu byłaby znacznie wyższa.

• Wyrzutnia 15 cm NbW 41 nie mogła być zbudowana w oparciu o łoże armaty 3,7 cm Pak 35/36, bo nie było takiej armaty. Była natomiast 3,7 cm Pak.
• 15 cm Panzerwerfer 42 na bazie ciągnika sWS przewoził łącznie 50, a nie 20 pocisków.
• Łoże armaty nie ma z tyłu pary ramion, ale ogony.
• Wyrzutnia rakietowa tego typu nie ma luf, ale prowadnice rurowe.
• Pokrętła mechanizmów naprowadzania wyrzutni znajdowały się z lewej, a nie prawej strony.
• Rakiety odpalane były przez żołnierza wyposażonego w zapalarkę, a nie w detonator. Detonator to jest ładunek wybuchowy.
• Dysze, a nie otwory, umieszczone były w tylnym dnie, a nie dolnym pierścieniu komory spalania pocisku.
• Używany w rakietach 15 cm WGr 41 zapał elektryczny nazywał się elektrischer Randdüsenzünder 39, a nie elektrische Raketen-Zünder 39.
• Pociski 15 cm WGr 41 nie miały kalibru 150 mm, ale 158 mm.
• Pocisk dymny 15 cm WGr 41 wKh Nb (długi) nie miał długości 979 mm, ale 1015 mm. Krótki (15 cm WGr 41 wKh Nb kurz) był tej samej długości co odłamkowo-burzący (931 mm).
• 340 m/s to średnia prędkość maksymalna pocisków (osiągana po ponad 100 m lotu), a nie wylotowa. Ta ostatnia wynosiła ok. 40 m/s.
• Głowica pocisku 15 cm WGr 41 Spr nie mieściła 10 kg materiału wybuchowego, ale 2,34 kg.
• Zasięg pocisku 15 cm WGr 41 Spr z silnikiem na proch dymny wynosił 6200 m, a nie 3000 m.
• Sd.Kfz. 11/5 nie był jedynym ciągnikiem dedykowanym do wyrzutni 15 cm NbW 41. Przede wszystkim był takim Sd.Kfz. 11/4, a wg niektórych opracowań i Sd.Kfz. 11/1.
• "Przeszkolona obsługa była zdolna do oddania stu ośmiu strzałów w ciągu jednej minuty". Jak oni to robili, skoro potrzebowali 90 s na załadowanie sześciostrzałowej wyrzutni? Owszem, ale 108 strzałów dotyczyło całego dywizjonu, a nie jednej wyrzutni, jak wynika z treści artykułu (s. 74) i tabeli na s. 76. Jeśli już na szybkostrzelności wyrzutni patrzeć, to praktyczna wynosiła ~4 strz./min, a teoretyczna (o ile taki parametr można tu w ogóle zastosować) ~30 strz./min.
• Pociski obok ciemnej zieleni i odcieni szarości występowały też często w kolorze piaskowym, a także w wielobarwnym malowaniu "technologicznym" - por. trzecie zdjęcie na s. 74.
• Czwarty żołnierz obsługi nie trwał na prawej flance okopu w celu ubezpiecznia wyrzutni, ale raczej dlatego, że z tej strony zlokalizowany był przynależny mu do załadowania zapas amunicji.

Szkoda też, że zabrakło informacji o możliwości wystrzeliwania rakiet 15 m WGr 41 z wyrzutni większych kalibrów, a także o innych niż odłamkowo-burzące, dymne i chemiczne typach amunicji opracowanych dla 15 cm NbW 41.

I cóż tu jeszcze dodać więcej? Może to, że następnym razem przyjrzymy się tegoż autora artykułowi o panzerschrecku...?